“The purpose of studying history is not to deride human action, nor to weep over it or to hate it, but to understand it. And hopefully then to learn from it as we contemplate our future.” Nelson Mandela
Drie waaiportretten van mijn VOORmoeders waren te zien in Landgoed Smalenbroek, Enschede in 2021, CATWALK – FORCES OF NATURE, Textielfestival Twente.
FLUISTERINGEN in de schemering. VOORmoeders in the picture. Dit kunstproject zet de vrouw in de ‘vaderlandse’ geschiedenis centraal. WIE ZIJN JOUW VOORMOEDERS?
Deze installatie bestaat uit drie monumentale, textiele weefsels van portretten uit begin 1900. De periode net voor de bruisende textielindustrie in Twente op zijn einde loopt. Onderwerp: mijn voormoeders uit Enschede en omgeving. Bewegende ‘pixelportretten’ opgebouwd uit honderden vierkantjes gekleurde stof die gedeeltelijk los in een frame hangen. Ze wiegen, waaien, ritselen en ademen mee op het ritme van de wind. De voormoeders verschijnen en verdwijnen. Wanneer je dichter bij het beeld komt, wordt het portret steeds onduidelijker en waziger. Hoe verder je ervan weg bent, hoe scherper het portret wordt (fig. 1). Wanneer de wind erdoorheen waait, gaan de vierkantjes als schubben open en dicht waardoor het portret lijkt te ademen, bewegen en leven. Het verbeeldt de poëzie van de werkelijkheid die bij afstand verandert. De installatie vraagt aandacht voor een vergeten groep in onze vaderlandse geschiedenis: mijn voormoeders, jouw voormoeders, ONZE VOORMOEDERS. De vraag in deze installatie die centraal staat is: WIE ZIJN JOUW VOORMOEDERS?
Installatie Fluisteringen in de schemering. (Waai)portretten van mijn voormoeders, individueel gepresenteerd tussen bomen: artist impressi Artist impressie Gesina Maria Niemeijer (1902-1989), Marie Amélie Raick (1884-1965 ) en Johanna Smit (1874-1945)
Link naar textiel en de textielgeschiedenis
Het zijn de vrouwen in heden en verleden die grootverbruiker zijn van textiel. Om zichzelf, het gezin, het huis en de omgeving aan te kleden en te decoreren. Ze naaien, knippen, ontwerpen, weven, breien, haken, knopen, spinnen, stoppen, borduren, kopen en verkopen textiel. Voor onze voormoeders was kennis en handigheid hierin een noodzaak. Het hergebruiken van stof, het vernaaien en herstellen van kleren gaf meer lucht en ruimte in het huishoudbudget. Het gekozen materiaal van de voormoederportretten verwijst hiernaar. Per portret zijn er +/- 1850 vierkantjes (gerecycled) beschilderd (?) textiel gebruikt. Gedeeltelijk vastgezet in een handgeknoopt net. Deze techniek is een knipoog naar het weven van stof dat weer verwijst naar de textielindustrie. Deze 120 m² stof in 16 verschillende kleuren, die ik voor dit project nodig heb, zijn gesponsord door HARRY’S STOFFEN in Enschede. Al tweeënvijftig jaar een begrip in Twente. Het is daar waar ontroerend genoeg ook een van mijn voormoeders haar stoffen kocht, en met haar vele anderen.
Mijn Link met Twente
Deze VOORmoeders, mijn VOORmoeders in dit geval, vertellen het verhaal van ‘de vrouw’ in de samenleving van Twente begin 1900. Ze vertegenwoordigen ieder een andere klasse van de maatschappij. Mijn voormoeder 1 Marie Amélie Raick (1884-1965 ) was immigrante, en Franstalig. Geboren in Charleroi (B) als dochter van een bankier. Voor haar huwelijk was ze gouvernante in Krefeld (D). Haar echtgenoot was boekhouder en directeur van de gasfabriek in Oldenzaal. Mijn voormoeder 2 Johanna Smit (1874-1945) was een boerendochter. Ze werd geboren in Ambt Delden (buurtschap Wien). Zij had een winkel op de Oldenzaalschestraat, schuin tegenover de St. Jozefkerk, met religieuze artikelen. Van kruisbeelden en kerststallen tot priestergewaden. Haar man was textielarbeider. Later werd hij koster van de St. Jozefkerk in Enschede. Mijn voormoeder 3 Gesina Maria Niemeijer (1902-1989) was dienstmeisje in Enschede voordat ze trouwde. Dochter van een sigarenmaker en een dienstmeisje uit Ootmarsum. Haar man was kantoorbediende in Enschede en werkte zich op tot zelfstandig belastingconsulent. Ze woonden in Lonneker.
Cultureel erfgoed /maatschappelijke relevantie
Onze VOORmoeders waren handelingsonbekwaam, werden ontslagen toen ze trouwden. Ongehuwd samenwonen was not done. Geboortebeperking des duivels. Een carrière buitenhuis bijna onmogelijk. Gelijke kansen in ambitie, werk & inkomen, een droom. Eeuwenlang was het leven van de vrouw minderwaardig en stond het in dienst van de man. Daarom zijn in onze ‘vaderlandse‘ geschiedenis vrouwen in het algemeen, en moeders in het bijzonder, vaak overschaduwd en verdwenen. Bijna niemand kent hun namen of geschiedenis. Het is het mannelijke deel van de bevolking dat centraal staat in onze vaderlandse historie, registratie en documentatie. Daardoor weten we vaak bijna niets over onze VOORmoeders. Hoewel onmisbaar in de samenleving waren ze door hun beperkte rechten, en daardoor geringe deelname in openbare functies, vaak onzichtbaar. In veel culturen wereldwijd is dit helaas nog steeds het geval. Deze installatie roept op om VOORmoeders zichtbaar te maken.
Participatie van het publiek
Deze installatie met drie zeer verschillende vrouwenportretten wil verhalen en vragen oproepen bij het publiek. Door mijn VOORmoeders in de schijnwerpers te zetten, hoop ik dat de toeschouwer verbanden gaat leggen met zijn of haar VOORmoeders. Om dit extra te bevorderen, zou ik hierover voor de expositie een oproep willen doen in de pers en bovendien om die reden een facebookpagina willen openen: VOORmoeders in Twente. WIE ZIJN JOUW VOORMOEDERS? Hier kunnen de verhalen en foto’s van het publiek verzameld worden. Maar ik wil ook op die facebookpagina iedere week (bizarre) feitjes over vrouwengeschiedenis in zijn algemeenheid onder de aandacht brengen: ‘Het feitje van de week’. Hierdoor en met deze installatie hoop ik vele VOORmoeders de plek in heden en verleden te geven die hun toekomt!
Deze installatie is tot stand gekomen in opdracht van het Textielfestival Twente. Het project is uitgevoerd met ondersteuning van kunstenaar collega Rob Verwer.
Voor meer over de geschilderde portretten, schetsen en verhalen van voormoeders, klik op: VOORMOEDERproject.
Een ander waaiportret is de schreeuw, een project over milieu en duurzaamheid. Ook een bewegelijke installatie die op diverse locaties gepresenteerd is, eveneens opgehangen tussen bomen.