Eind 2023 begin ik aan het kunstproject ‘Moederlandse Geschiedenis’. Waarin ik met behulp van naasten en derden 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse geschiedenis teken en beschrijf. Hier alvast een portret uit mijn vooronderzoek:
Portret van Betsy Perk (1833- 1906): schrijver, feminist en pionier. Kalligrafiestift en acrylverf op doek, 2m40x2m40, Meg Mercx
- Literair pseudoniem: Christina Elizabeth Perk, Liesbeth van Altena, Philemon, Spirito
- Geboren: 26 maart 1833 Delft, Nederland
- Gestorven: 30 maart 1906 Nijmegen, Nederland
Betsy Perk was naast schrijver ook activist, feminist maar vooral een pionier. Ze sticht uit onvrede met de beperkingen die vrouwen in die tijd opgelegd kregen, de vrouwenvereniging ‘Arbeid Adelt’. Ook begint ze met twee feministische tijdschriften. Ze strijdt voor onderwijs en het recht op betaalde arbeid voor burgervrouwen. Betsy Perk was geen makkelijke vrouw. Dat blijkt uit de verschillende aanvaringen die ze tijdens haar leven had. Toch volgde ze haar eigen weg als onafhankelijke vrouw en daar was de tijd toen nog (lang) niet rijp voor. (bron)
Betsy Perk kwam uit een groot, tamelijk welvarend gezin. Haar moeder stierf, zoals zoveel vrouwen in die tijd, jong in het kraambed. Betsy was toen 2 jaar. Haar vader hertrouwt met Theodora Veeren. Met haar zal Betsy Perk samenwonen totdat haar stiefmoeder sterft in 1876. Na een verbroken verloving blijft Betsy Perk vrijgezel.
De meest veranderlijke en ingrijpende tijd in een mensenleven is vaak rond het twintigste jaar. Wat speelt er bij Betsy Perk rond die leeftijd in 1853?
In de tijd dat Betsy twintig was, konden jongens een opleiding volgen en zich ontwikkelen. Van meisjes uit de ‘burgerij’ werd verwacht dat ze hulpvaardig waren, thuis bleven tot ze trouwden en goede manieren hadden. Openbaar onderwijs bestond voor hun nog niet. In eenvoudige gezinnen was het de taak van een meisje om mee te werken in de huishouding of wat bij te verdienen als hulp of dienstmeisje.
Leergierige Betsy, klein van stuk en zwak van gestel, deed de nodige kennis op bij haar ontwikkelde vader. Ze leende vermoedelijk ook de schoolboeken van haar broers. Waarschijnlijk was Betsy verder vooral op zelfstudie aangewezen. Als negentienjarige publiceert ze haar eerste verhalen in het blad Nederland. Een tijdschrift vol proza en poëzie. Naast schrijven hield ze ook van kunst. Ze kreeg privélessen in schilderen en boetseren van de Belgische beeldhouwer Antoine Eugène Lacomblé. Hij was in die tijd hoofdleraar aan de academie van Beeldende Kunsten in den Haag. Of ze een goede leerling was vertelt de overlevering niet. Wel inspireerde de lessen over kunst haar tot het schrijven van haar eerste roman: Een kruis met rozen. Het verhaalt over een kunstschilder die voor roem en erkenning vocht. Deze roman was toen erg populair. Ook publiceerde ze in die jaren enkele sprookjes in tijdschriften. Als schrijfster gebruikte ze de pseudoniemen Philemon, Liesbeth van Altena en Spirito. In 1866 verbrak haar verloofde de relatie, Betsy had het er een lange periode knap moeilijk mee. Maar er wordt ook gespeculeerd dat ze haar verloofde verzonnen had, om haar singel zijn maatschappelijk te verantwoorden.
Als in 1867 Perks vader sterft, valt ook haar financiële zekerheid weg. Doordat ze ongetrouwd was, en als vrouw niet mocht werken, hoorde ze te leven van giften van haar mannelijke familieleden. Dit was voor haar geen optie en ze besloot tegen de norm in, van haar schrijverschap haar beroep te maken. Dit lukt haar. Ze zal diverse boeken, verhalen en artikelen publiceren. Ook zal ze lezingen gaan geven. Haar pen en haar organisatietalent zet ze in om de positie van de vrouw te verbeteren.
Volgens Betsy Perk waren mannen en vrouwen niet gelijk maar gelijkwaardig: ‘Gelijk verschillende planten, uit dezelfde aarde, onderscheiden voedingsdelen trekken, zo zullen én mannen en vrouwen even zeker op verschillende wijze, zich dezelfde studien ten nutte maken. Dit zou volgens haar ook het familieleven ten goede komen.
Het leven van de vrouw rond 1850 was meestal beperkt tot het huishouden en de zorg voor het gezin. Wanneer er weinig geld was, dan werd de vrouw als hulp of dienstmeisje verhuurd tot aan haar huwelijk. Vrouwen hadden weinig rechten, ze hadden bijvoorbeeld geen recht op onderwijs en werk. En ze mochten niet stemmen. Daarbij hadden ze geen eigen inkomen en bezit en ze waren jawel, handelingsonbekwaam. Dit tot 1957 (!). Dat wil zeggen dat ze onder curatele stonden van hun echtgenoot, vader, broer, of voogd. Het leven was kort en riskant, 45% van de geborenen overleed voor zijn zesde jaar. De oorzaken lagen vooral in slechte voeding, ongezond drinkwater, gebrekkige hygiëne en malaria.
In de VS begonnen veel activisten, die streden tegen de slavernij, zich ook in te zetten voor de rechten van vrouwen. Dit leidde in 1848 tot de eerste vrouwenrechten-conferentie. Men streed voor gelijke rechten voor vrouwen o.a. voor het kiesrecht, het recht op onderwijs en werk en het recht van getrouwde vrouwen op een eigen inkomen en bezit. Dit veroorzaakte grote opschudding. In Nederland vonden vergelijkbare ontwikkelingen plaats. Schrijfster Betsy Perk was een van de voortrekkers van de vrouwenbeweging in ons land. Het was zeer ongewoon dat zij als ongehuwde vrouw met het schrijven van artikelen en boeken een inkomen verdiende en zo een voor haar zinvolle invulling gaf aan haar bestaan. (bron: lees meer..)
The Life and Age of Woman: een Amerikaanse prent uit 1849 met de levensfases van de vrouw. Uit alle symbolen op deze afbeelding blijkt: de vrouw hoorde thuis, als kind, bruid, vrouw en moeder, en ging niet de wijde wereld in. (bron)
Betsy Perk richtte twee tijdschriften op. Links: de eerste aflevering van Onze Roeping, Orgaan voor de Nederlandsche vrouw – 17 febr.1870, geredigeerd door Betsy Perk (Persmuseum Amsterdam). Rechts: proefnummer uit 1870 van Ons Streven, Weekblad gewijd aan de ontwikkeling van de vrouw, geredigeerd door Betsy Perk (Universiteit van Leiden, V1134 1870).
Handtekening Betsy Perk
Links © FOTOGRAAF: S. V.D. WEG, Rechts: Betsy Perk in 1875, Foto Iconografisch Bureau, ‘s-Gravenhage
Links: Betsy Perk, op haar zeventigste verjaardag (Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging, Amsterdam). In 1903 verhuisde ze naar de Stijn Buysstraat 108 in Nijmegen, waar ze publieke lezingen organiseert met haar eigen werk en aan haar autobiografie werkt. De eerste aflevering van die laatste wordt gepubliceerd in de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant vlak voor haar dood op 30 maart 1906. Rechts: een krantenknipsel drie jaar later, bij het overlijden van Betsy Perk in 1906 in Nijmegen.
Wat gebeurde er in Nederland toen Betsy Perk 20 was:
De Industriële revolutie kwam rond 1850 op gang. Nederland was druk met de aanleg van een uitgebreid spoorwegnetwerk, wat de mobiliteit en industrialisatie stimuleerde. Verschillende spoorlijnen werden in deze periode geopend. De fabrieksproductie nam gedeeltelijk de traditionele ambachten en producten over, zodat ze langzaam uit de steden verdwenen. In de fabriek was er werk genoeg, en het zorgde voor een vast inkomen. Dat gaf meer zekerheid dan het werk op het platteland waar veel monden gevoed moesten worden. Dit leidde tot verstedelijking en een groeiende arbeidersklasse. De lonen waren over het algemeen laag en mensen werkten vaak lange uren om rond te komen. Veel arbeiders verdienden slechts genoeg om in hun basisbehoeften te voorzien, en er was weinig ruimte voor extra luxe. Naast werknemer in de fabriek waren de meeste mensen werkzaam in de landbouw of ambachtelijke beroepen. In de jaren 1840 en 1850 werd Europa getroffen door de aardappelziekte, wat resulteerde in mislukte aardappeloogsten en een ernstige voedselcrisis. Deze crisis had ook gevolgen voor Nederland en leidde tot economische en sociale moeilijkheden. 1848 staat bekend als het revolutiejaar. Door heel Europa vonden er (gewelddadige) opstanden en protesten plaats. De denkbeelden van het liberalisme waarden over het continent. Het gewone volk was toe aan politieke inspraak. Ook maakte Thorbecke in 1848 een nieuwe, liberale grondwet die de katholieken, als minderheid in de protestantse samenleving, volledige godsdienstvrijheid gaf. De discriminerende wetten voor katholieken werden opgeheven. Een paar jaar later in 1853 verklaart het Ottomaanse Rijk de oorlog aan Rusland.
Publicaties van Betsy Perk
– Jacques Perk: geschetst voor ’t jong Nederland der XXe eeuw: eerste stuk (1902)
– Uit het roode boek, van den laatsten der ridders (Maximiliaan, voogd der Nederlandsche gewesten) (1887)
– Strijd binnenshuis: Vrouwenkiesrecht: novelle (1880)
– De laatste der Bourgondiërs in Gent en Brugge 1477-1841 (1880)
– Mijn ezeltje en ik: een boek voor vriend en vijand (1874)
– De vraag is het doel der Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging “Arbeid Adelt” wel uitvoerbaar?: Beantwoord (1871)
Alle bovenstaande boeken van Betsy Perk zijn in te zien in de bibliotheek van Atria, collectie IAV.
Websites:
Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland
Tesselschade Arbeid Adelt
Wikipedia Betsy Perk
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Biografisch Woordenboek Gelderland – Betsy Perk
Biografisch Portaal van Nederland
Eind 2023 begin ik aan het kunstproject ‘Moederlandse Geschiedenis’. Ik teken en beschrijf met de hulp van naasten en derden 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse geschiedenis. De portretten verhalen over het leven van deze vrouwen rond hun twintigste jaar. Deze periode is vaak de meest veranderlijke en ingrijpende in een mensenleven. Tevens symboliseert deze leeftijd de gemiddelde student, en verwijst het naar DE bekendste en eeuwig jonge vrouw uit onze stad: Mariken van Nieumeghen. Een PREview van mijn vooronderzoek laat ik zien tijdens de aftrap van The Big Draw 9 en 10 september 2023.
Naast de Vaderlandse Geschiedenis hoort natuurlijk ook een Moederlandse Geschiedenis. Dit voor de broodnodige balans!