Eind 2023 begin ik aan het kunstproject ‘Moederlandse Geschiedenis’. 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse historie. Waarin ik met behulp van naasten en derden 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse geschiedenis teken en beschrijf. Hier alvast een portret uit mijn vooronderzoek:
Portret van Betsy Perk (1833- 1906): schrijver, feminist en pionier. Kalligrafiestift en acrylverf op doek, 2m40x2m40, Meg Mercx
- Literair pseudoniem: Christina Elizabeth Perk, Liesbeth van Altena, Philemon, Spirito
- Geboren: 26 maart 1833 Delft, Nederland
- Gestorven: 30 maart 1906 Nijmegen, Nederland
Betsy Perk : Schrijfster, Activist en Feministische Pionier
Betsy Perk was niet zomaar een schrijver; ze was een toonaangevende activist en een fervente voorstander van vrouwenrechten. Ze wordt vooral herinnerd als een pionier in haar tijd. Haar ontevredenheid over de beperkingen die vrouwen destijds werden opgelegd, leidde tot de oprichting van de vrouwenvereniging ‘Arbeid Adelt’. Daarnaast lanceerde ze twee invloedrijke feministische tijdschriften. Haar strijd richtte zich op onderwijs en het recht op betaald werk voor vrouwen in de burgerlijke samenleving. Betsy Perk was geen makkelijke vrouw. Dat blijkt uit de verschillende aanvaringen die ze tijdens haar leven had. Desondanks volgde ze vastberaden haar eigen weg als een onafhankelijke vrouw, zelfs toen de maatschappij daar nog niet klaar voor was (bron)
Jeugd in een Welvarend Gezin
Betsy Perk groeide op in een groot en relatief welvarend gezin. Haar moeder overleed op jonge leeftijd, zoals veel vrouwen in die tijd bij de bevalling. Op dat moment was Betsy slechts twee jaar oud. Haar vader hertrouwde later met Theodora Veeren, met wie Betsy tot 1876 zou samenwonen, het jaar waarin haar stiefmoeder overleed. Na een verbroken verloving bleef Betsy Perk ongetrouwd.
De meest veranderlijke en ingrijpende tijd in een mensenleven is vaak rond het twintigste jaar. Wat speelt er bij Betsy Perk rond die leeftijd in 1853?
De Cruciale Twintiger Jaren van Betsy Perk
In de tijd dat Betsy twintig was, konden jongens een opleiding volgen en zich ontwikkelen. Van meisjes uit de ‘burgerij’ werd verwacht dat ze hulpvaardig waren, thuis bleven tot ze trouwden en goede manieren hadden. Openbaar onderwijs bestond voor hun nog niet. In eenvoudige gezinnen was het de taak van een meisje om mee te werken in de huishouding of wat bij te verdienen als hulp of dienstmeisje.
Leergierige Betsy, klein van stuk en zwak van gestel, deed de nodige kennis op bij haar ontwikkelde vader. Ze leende vermoedelijk ook de schoolboeken van haar broers. Waarschijnlijk was Betsy verder vooral op zelfstudie aangewezen. Als negentienjarige publiceert ze haar eerste verhalen in het blad Nederland. Een tijdschrift vol proza en poëzie. Naast schrijven hield ze ook van kunst. Ze kreeg privélessen in schilderen en boetseren van de Belgische beeldhouwer Antoine Eugène Lacomblé. Hij was in die tijd hoofdleraar aan de academie van Beeldende Kunsten in den Haag. Of ze een goede leerling was vertelt de overlevering niet. Wel inspireerde de lessen over kunst haar tot het schrijven van haar eerste roman: Een kruis met rozen. Het verhaalt over een kunstschilder die voor roem en erkenning vocht. Deze roman was toen erg populair. Ook publiceerde ze in die jaren enkele sprookjes in tijdschriften. Als schrijfster gebruikte ze de pseudoniemen Philemon, Liesbeth van Altena en Spirito. In 1866 verbrak haar verloofde de relatie, Betsy had het er een lange periode knap moeilijk mee. Er zijn ook speculaties dat ze haar verloofde mogelijk verzonnen had om haar ongetrouwde staat sociaal te rechtvaardigen.
Als in 1867 Perks vader sterft, valt ook haar financiële zekerheid weg. Doordat ze ongetrouwd was, en als vrouw niet mocht werken, hoorde ze te leven van giften van haar mannelijke familieleden. Dit was voor haar geen optie en ze besloot tegen de norm in, van haar schrijverschap haar beroep te maken. Dit lukt haar. Ze zal diverse boeken, verhalen en artikelen publiceren. Ook zal ze lezingen gaan geven. Haar pen en haar organisatietalent zet ze in om de positie van de vrouw te verbeteren.
Volgens Betsy Perk waren mannen en vrouwen niet gelijk maar gelijkwaardig: ‘Gelijk verschillende planten, uit dezelfde aarde, onderscheiden voedingsdelen trekken, zo zullen én mannen en vrouwen even zeker op verschillende wijze, zich dezelfde studien ten nutte maken. Dit zou volgens haar ook het familieleven ten goede komen.
Het leven van de vrouw rond 1850
Het leven van vrouwen in 1850 was doorgaans beperkt tot huishoudelijke taken en de zorg voor het gezin. Bij gebrek aan financiële middelen werden vrouwen vaak verhuurd als hulp of dienstmeisje tot aan hun huwelijk. Vrouwen hadden weinig rechten, ze hadden bijvoorbeeld geen recht op onderwijs en werk. En ze mochten niet stemmen. Daarbij hadden ze geen eigen inkomen en bezit en ze waren jawel, handelingsonbekwaam. Dit tot 1957 (!). Dat wil zeggen dat ze onder curatele stonden van hun echtgenoot, vader, broer, of voogd. Het leven was kort en riskant, 45% van de geborenen overleed voor zijn zesde jaar. De oorzaken lagen vooral in slechte voeding, ongezond drinkwater, gebrekkige hygiëne en malaria.
In de VS begonnen veel activisten, die streden tegen de slavernij, zich ook in te zetten voor de rechten van vrouwen. Dit leidde in 1848 tot de eerste vrouwenrechten-conferentie. Men streed voor gelijke rechten voor vrouwen o.a. voor het kiesrecht, het recht op onderwijs en werk en het recht van getrouwde vrouwen op een eigen inkomen en bezit. Dit veroorzaakte grote opschudding. In Nederland vonden vergelijkbare ontwikkelingen plaats. Schrijfster Betsy Perk was een van de voortrekkers van de vrouwenbeweging in ons land. Het was zeer ongewoon dat zij als ongehuwde vrouw met het schrijven van artikelen en boeken een inkomen verdiende en zo een voor haar zinvolle invulling gaf aan haar bestaan. (bron: lees meer..)
The Life and Age of Woman: een Amerikaanse prent uit 1849 met de levensfases van de vrouw. Uit alle symbolen op deze afbeelding blijkt: de vrouw hoorde thuis, als kind, bruid, vrouw en moeder, en ging niet de wijde wereld in. (bron)
Betsy Perk richtte twee tijdschriften op. Links: de eerste aflevering van Onze Roeping, Orgaan voor de Nederlandsche vrouw – 17 febr.1870, geredigeerd door Betsy Perk (Persmuseum Amsterdam). Rechts: proefnummer uit 1870 van Ons Streven, Weekblad gewijd aan de ontwikkeling van de vrouw, geredigeerd door Betsy Perk (Universiteit van Leiden, V1134 1870).
Handtekening Betsy Perk
Links © FOTOGRAAF: S. V.D. WEG, Rechts: Betsy Perk in 1875, Foto Iconografisch Bureau, ‘s-Gravenhage
Links: Betsy Perk, op haar zeventigste verjaardag (Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging, Amsterdam). In 1903 verhuisde ze naar de Stijn Buysstraat 108 in Nijmegen, waar ze publieke lezingen organiseert met haar eigen werk en aan haar autobiografie werkt. De eerste aflevering van die laatste wordt gepubliceerd in de Provinciale Geldersche en Nijmeegsche Courant vlak voor haar dood op 30 maart 1906. Rechts: een krantenknipsel drie jaar later, bij het overlijden van Betsy Perk in 1906 in Nijmegen.
Wat gebeurde in Nederland rond het 20e levensjaar van Betsy Perk?
In de tijd dat Betsy Perk twintig was, stond Nederland aan de vooravond van de Industriële Revolutie, die rond 1850 begon. Het land was druk bezig met de aanleg van een uitgebreid spoorwegnetwerk, wat de mobiliteit en industrialisatie aanzienlijk stimuleerde. Tijdens deze periode werden verschillende spoorlijnen geopend, wat de handel en economische groei bevorderde.
De opkomst van fabrieksproductie begon langzaam de traditionele ambachten en handgemaakte producten te vervangen, waardoor deze geleidelijk uit de steden verdwenen. Werk in de fabriek bood een stabiel inkomen en meer zekerheid dan het werk op het platteland, waar families vaak moesten rondkomen van weinig. Dit leidde tot een groeiende stedelijke bevolking en een opkomende arbeidersklasse. Helaas waren de lonen over het algemeen laag, en mensen werkten vaak lange uren om aan hun basisbehoeften te voldoen, met weinig ruimte voor luxe.
Naast fabrieksarbeiders werkten de meeste mensen nog steeds in de landbouw of in ambachtelijke beroepen. Het jaar 1840 en 1850 bracht echter een ernstige voedselcrisis met zich mee door de aardappelziekte die Europa trof, resulterend in mislukte aardappeloogsten. Deze crisis had ook invloed op Nederland en leidde tot economische en sociale problemen.
In 1848, bekend als het revolutiejaar, vonden er in heel Europa opstanden en protesten plaats, gedreven door de idealen van het liberalisme en de roep om politieke inspraak voor de gewone bevolking. In Nederland maakte de liberale politicus Thorbecke in datzelfde jaar een nieuwe grondwet, die katholieken volledige godsdienstvrijheid gaf en discriminerende wetten tegen hen ophief. Dit was een belangrijke stap naar meer gelijkheid in de samenleving.
Een paar jaar later, in 1853, verklaarde het Ottomaanse Rijk de oorlog aan Rusland, wat geopolitieke spanningen veroorzaakte.”
Publicaties van Betsy Perk
– Jacques Perk: geschetst voor ’t jong Nederland der XXe eeuw: eerste stuk (1902)
– Uit het roode boek, van den laatsten der ridders (Maximiliaan, voogd der Nederlandsche gewesten) (1887)
– Strijd binnenshuis: Vrouwenkiesrecht: novelle (1880)
– De laatste der Bourgondiërs in Gent en Brugge 1477-1841 (1880)
– Mijn ezeltje en ik: een boek voor vriend en vijand (1874)
– De vraag is het doel der Algemeene Nederlandsche Vrouwenvereeniging “Arbeid Adelt” wel uitvoerbaar?: Beantwoord (1871)
Alle bovenstaande boeken van Betsy Perk zijn in te zien in de bibliotheek van Atria, collectie IAV.
Websites:
Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging in Nederland
Tesselschade Arbeid Adelt
Wikipedia Betsy Perk
Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren
Biografisch Woordenboek Gelderland – Betsy Perk
Biografisch Portaal van Nederland
Eind 2023 begin ik aan het kunstproject ‘Moederlandse Geschiedenis’. Ik teken en beschrijf met de hulp van naasten en derden 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse geschiedenis. De portretten verhalen over het leven van deze vrouwen rond hun twintigste jaar. Deze periode is vaak de meest veranderlijke en ingrijpende in een mensenleven. Tevens symboliseert deze leeftijd de gemiddelde student, en verwijst het naar DE bekendste en eeuwig jonge vrouw uit onze stad: Mariken van Nieumeghen. Een PREview van mijn vooronderzoek laat ik zien tijdens de aftrap van The Big Draw 9 en 10 september 2023.
Naast de Vaderlandse Geschiedenis hoort natuurlijk ook een Moederlandse Geschiedenis. Dit voor de broodnodige balans!