Portret Vooronderzoek: Nina Simone (1933-2003): jazz-zangeres, musicus. Oliepastel op papier, 1m50x1m50, Meg Mercx
- Artiestennaam van Eunice Kathleen Waymon
- Beroep: zangeres, musicus.
- Geboren: 21 februari 1933, Tryon, North Carolina, Verenigde Staten
- Gestorven: 21 april 2003, Carry-le-Rouet, Frankrijk
NIJMEGEN – De wereldberoemde zangeres Nina Simone woonde van 1988 tot 1990 in Nijmegen. Haar beste vriend Gerrit de Bruin had haar naar de Waalstad gehaald in de hoop haar een nieuw leven te bieden. Dat lukte voor even. “Ze had meerdere persoonlijkheden, ze leed aan een combinatie van schizofrenie en manische depressie.” (bron)
Nina Simone (Eunice Waymon) kwam uit een groot gezin met acht kinderen. Ze viel op omdat ze erg muzikaal was. Vanaf haar vijfde jaar zong ze in het kerkkoor, in de kerk waar haar moeder ook predikant was. Hier leert ze piano spelen. Haar talent wordt al snel opgepikt. Een ‘blanke’ pianodocente biedt aan haar les te geven. Heel bijzonder in die tijd van rassenscheiding in Amerika. Ze leerde haar Bach, Beethoven, Debussy en Rachmaninov spelen. Nina Simone studeerde acht uur per dag, na schooltijd. Ze had geen tijd voor andere dingen. Daardoor voelde ze zich als jong meisje erg buitengesloten, vertelt ze.(bron) Ze ging wel naar school met donkere kinderen, maar daarnaast kreeg ze als enige les van een blanke docent. Ze was een beetje bang voor deze mevrouw, die er anders uitzag dan mensen die ze kende, maar ze was wel aardig, zegt ze later in een interview.(bron) Als Nina Simone op tienjarige leeftijd debuteert in een pianoconcert moeten haar ouders, op de achterste rij zitten om plaats te maken voor de blanken op de eerste rij. Ze weigert te spelen tenzij haar ouders vooraan mogen zitten. Dit incident tekent haar voor de rest van haar leven.
De meest veranderlijke en ingrijpende tijd in een mensenleven is vaak rond het twintigste jaar. Wat speelt er bij Nina Simone rond die tijd in 1953?
‘Talent is geen zegen maar een last’ aldus Nina Simone
17 jaar oud, heeft Nina Simone maar een droom waar ze al jaren keihard aan werkt: de eerste Afro-Amerikaanse concertpianiste worden. Dankzij sponsors kan ze met haar middelbareschooldiploma op zak gaan studeren aan de prestigieuze Juilliard School in New York. Hier heeft ze een fantastische studietijd. Helaas raakt het fondsengeld na anderhalf jaar op en ze moet de opleiding verlaten. Door pianoles te geven en andere artiesten te begeleiden, verdient ze net genoeg om het ingangsexamen te kunnen gaan doen bij het Curtis Institute of Music in Philadelphia. Tot haar grote verbijstering wordt ze afgewezen. Nina Simone vertelt hier later over dat ze denkt dat de reden was, dat ze zwart was, want haar pianospel was meer dan goed. Naïef als ze toen was, zegt ze, duurde het wel zes maanden voordat ze dat begreep. Dat onrecht, die discriminatie, maakt haar opnieuw woedend. En legt mede de basis voor haar latere tomeloze inzet als muzikant tegen onrecht en racisme.
Links: Nina Simone 14 jaar. Midden: 17 jaar, bij haar middelbareschooldiploma-uitreiking. Rechts: 19 jaar, muzikante in een nachtclub.
Haar familie was meeverhuisd naar Philadelphia, om Nina te steunen. Er was bittere armoede in het gezin. Om ze te helpen, en om voor zichzelf pianoles te kunnen betalen, besloot ze stiekem een zomerbaantje aan te nemen als muzikante in een nachtclub in Atlantic City. Ze speelde popsongs, klassiek, spirituals, van alles… Dat verdiende goed. Ze werkte van ‘s nachts twaalf- tot ‘s ochtends zeven uur. ‘Het was een eenzame en moeilijke tijd voor mij, een meisje van 19 jaar in dat dubieuze nachtleven’, zegt Nina Simone hierover. Ze begint in die club ook blues en jazz te spelen, maar vooral in combinatie met zingen. Dat werd geëist, anders dreigde er ontslag: ‘Het was heel vreemd dat ik moest gaan zingen, als ik de baan wilde houden.’
Ze begon een beetje bekendheid te krijgen, het clubpubliek begon haar te ontdekken. Er verschenen advertenties met haar naam in de krant. Ze werd vreselijk bang dat haar religieuze moeder zou horen of lezen dat ze ‘duivelse’ muziek speelde in nachtclubs. Daarom verandert ze, 21 jaar oud, haar naam in Nina Simone – Nina was de koosnaam voor haar van haar vriendje (afgeleid van niña, Spaans voor meisje) en Simone verwees naar de Franse actrice Simone Signoret die ze mateloos bewonderde… Muzikant Nina Simone was geboren.
Links: advertentie ca. 1955, Midtown Bar maakt reclame met het optreden van Nina Simone, rechts: Nina Simone ca. 1955
De ‘hogepriesteres van de soulmuziek’, activist en vrijheidsstrijdster maakte vele muzikale successen mee maar ook dramatische huwelijken, arrestaties, armoede en psychische problemen. Ze werd wegens haar sterk emotionele benadering in haar songs vaak vergeleken met Billie Holiday en Edith Piaf. Iedere keer opnieuw wist ze weer jonge generaties met haar muziek te boeien. Bijvoorbeeld ‘Ain’t Got No/I Got Life’ was in 1998 in ons land een enorme hit, dankzij een reclame van Chanel, net als ongeveer dertig jaar eerder.
‘Ik kon zingen om mijn mensen te helpen en dat werd de kern van mijn leven, niet de klassieke pianomuziek, klassieke muziek, zelfs niet de populaire muziek, maar burgerrechtenmuzikant. Ik leerde Martin Luther King kennen, Malcolm X, Andrew Young, kunstenaars, acteurs, dichters en schrijvers, mensen als ik die vonden dat ze in opstand moesten komen.’ aldus Nina Simone, die in die tijd ook de muziek van de bekende song ”Young, Gifted and Black” schreef van Lorraine Hansberry. Haar felle strijd om gelijke rechten en tegen racisme heeft uiteindelijk een te zware tol geëist. Nina Simone heeft Amerika gebroken verlaten.
‘ Nina Simone was een vrije geest, in een tijd dat de genialiteit van een vrouw niet werd gewaardeerd.’ Attallah Shabazz
Nina Simone leed al enige tijd aan borstkanker toen ze 21 april 2003, zeventig jaar oud, in Carry-le-Rouet (Frankrijk) stierf. Haar laatste grote optreden was in de Engelse Carnegie Hall in 2001. Nina Simone heeft een dochter Lisa die zich ook Simone noemt. Ze is actrice en zanger en probeert haar moeders strijd tegen racisme blijvend onder de aandacht te brengen.
Nina Simone, de jaren in Nijmegen…
Nina Simone, 1960 in de Ed Sullivan Show, waarin naast haar fabuleuze pianospel, de invloeden van klassieke muziek, blues, reggae, rhythm-and-blues en soul te horen zijn.
In de jaren rond 1950 was racisme een diepgeworteld probleem in veel delen van de wereld. Dit heeft ernstige gevolgen voor minderheden, vooral mensen van Afrikaanse afkomst. Hier enkele belangrijke gebeurtenissen in die periode in Amerika, wanneer Nina Simone begint aan haar carrière als muzikant:
- In 1955 weigerde Rosa Parks haar zitplaats in een bus aan een blanke passagier af te staan, wat leidde tot de Montgomery-busboycot en een belangrijk moment in de strijd voor gelijke burgerrechten voor Afro-Amerikanen.
- Het Hooggerechtshof van de Verenigde Staten oordeelde in 1954 dat raciaal gesegregeerde openbare scholen ongrondwettig waren. Dit was het begin van de desegregatie van scholen in het hele land.
- In het zuiden van de Verenigde Staten, waar de rassenscheiding diepgeworteld was, leidde de afschaffing tot gewelddadige confrontaties en conflicten, zoals de Little Rock Nine in 1957.
- Internationale mensenrechtenbeweging: De Verenigde Naties namen in 1948 de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aan, die principes van gelijkheid en non-discriminatie bevatte. In de jaren 1950 begon de internationale mensenrechtenbeweging zich te ontwikkelen en aandacht te besteden aan kwesties van racisme en discriminatie.
Racisme in Nederland in de jaren vijftig was voornamelijk gericht tegen mensen van niet-westerse afkomst, met name tegen degenen die afkomstig waren uit de voormalige Nederlandse koloniën, zoals Indonesië en Suriname. Er waren weinig wettelijke beschermingsmaatregelen tegen racisme in die tijd. Het was dan ook moeilijk voor slachtoffers om juridische stappen te ondernemen tegen discriminatie. Immigranten en hun nakomelingen werden vaak geconfronteerd met sociale uitsluiting en vooroordelen in het dagelijks leven. Ze konden te maken krijgen met racistische opmerkingen, pesterijen en gebrek aan gelijke kansen. In de jaren zestig en zeventig kwam er meer inzet voor gelijke rechten en verzet tegen discriminatie. Er werden stappen gezet om discriminatie op basis van ras tegen te gaan. Maar de strijd tegen racisme en discriminatie blijft echter een voortdurend proces zowel in Nederland als elders in de wereld.
Eind 2023 begin ik aan het kunstproject ‘Moederlandse Geschiedenis’, waarin ik met hulp van naasten en derden 50 portretten van intrigerende vrouwen uit de Nijmeegse geschiedenis teken en beschrijf. De portretten verhalen over het leven van deze vrouwen rond hun twintigste jaar. Deze periode is vaak de meest veranderlijke en ingrijpende in een mensenleven. Vroeger en nu. Tevens symboliseert deze leeftijd de gemiddelde student, en verwijst het naar de meest bekende jonge vrouw uit deze stad: Mariken van Nieumeghen. Een PREview van mijn vooronderzoek voor dit project laat ik zien tijdens de aftrap van The Big Draw 9 en 10 september 2023.
Naast de Vaderlandse Geschiedenis hoort natuurlijk ook een Moederlandse Geschiedenis. Dit voor de broodnodige balans!